Hayata kalabalık bir ailede, Orta Anadolu’nun kıraç bir köyünde başladım. Çocukluğumda hatırladığımbüyüklerimiz yemek yaparken margarin yağ, tere yağ ve zeytinyağı kullanırlardı. Ayçiçek yağı sonradan hayatımıza girdi. Köy bakkalından aldığımız çekirdek (buralarda çiğdem diyorlar) hammaddesiymiş meğer. Sebze bahçelerinde tek tük olarak beliren bu bitkinin kocaman,sarı ve aşağı sarkan bir çiçeği vardı. Bizler bu çiçeği koparıp çekirdeklerini çitlerdik. Ayçiçek yağı köy evimizde yemeklerde kullanılırken oldukça ucuz olduğu için tercih edilirdi.
Geçen yıl litre fiyatı 6/7 TLolan yağın şimdilerde 18/20 TL olduğunu görünce bunun nedeni ne olabilir acaba diye düşünmeye başladım.2021 yılı için belirlenen Asgari ücret ile 32 adet 5 litrelik Ayçiçek yağı alınabiliyor şimdi. Bazı markalar 4 ve 4,5 Litre ambalaj yapmışlar fiyatı düşük göstermek için. Elbette sorumluları (Avrupa’nın bizi kıskandığını söyleyenler,ekonomide uçtuğumuzu söyleyenler) fiyat artışındaki temel nedenin Pandemi olduğunu söyleseler de hiç tatmin edici değildi.Pandemiyle neredeyse tüm dünya mücadele ediyor ve bu ülkelerin ulusal para birimleri baz alındığında Ayçiçek yağı fiyatları artmıyor, litre fiyatı 1 Dolar ya da 1 Euro ise hep bu fiyatta devam ediyor.
Hatırı sayılır bir neden bulamadım ancak bu yağın hammaddesi olan ayçiçeği /günebakan bitkisinin tarihi ilgimi çekti. Ben de sizlerle paylaşmak istedim.
Anavatanı Orta Amerika (Meksika) olan bu bitki Milattan Önce 2500’lü yıllarda bu topraklarda evcilleştirilmiş; Yani yaban bir bitki iken tarımsal üretimine başlanmış. Dünya üzerinde binden fazla türü olduğu söylenen bu bitki İspanyollar tarafından 16.yüzyıldan sonra Eski Dünya’ya (Avrupa’ya) ulaştırılmış. Kızılderilileri katledenler bu bitkiyi de getirmişler. 18.yüzyıla kadar sadece süs bitkisi olarak yetiştirilen ayçiçeği aynı dönemlerde yapılan çalışmalarla tohumlarından yağ elde edilen bir bitki olarak giderek önem kazanmış. Başlangıçta Orta Amerika’da bu bitki yağ için kullanılmamış. Hakikaten de Aztek/Maya uygarlıklarının yeme- içme alışkanlıkları incelendiğinde yemeklerde kullanılmadığı sonucuna varılmış. Ayçiçeğinin Eski Dünya’ya ulaştıktan sonraki bir tarihte yağlık bitki olarak kullanıma uygun şekilde ıslah edildiği bilgisi vardır.
Dünyanın birçok yerinde güneşle ilişkilendirilip ‘sunflower/güneş çiçeği’ gibi adlarla anılmış. Türkçe adının ayçiçeği olması bir tezat gibi görünmekteyse de Türkçe'de aynı bitki için günebakan adı da kullanılmaktadır.
Büyük şair Can Yücel bir şiirle noktalasın bu yazıyı:
“Ben de dedim ki bazıları
Ayçiçeği diyorlar günebakana
Bazıları da günebakan diyor ayçiçeğine
Ben günebakanı yeğliyorum
Belki de güne yöneldiğim için yine”
