Atlas dağlarının ne yüksek zirvesi olan Toubkal (4167 m.) zirvesine kış tırmanışı yapmak için 2019 yılının mart başında Fas’a gitmiştim. Soğuk, zorlu ama keyifli bir tırmanış olmuştu. Tırmanışa başlamadan önce birkaç gün dolaşmıştık. Neredeyse 100 metrede bir yol kenarındaki mineral ve fosil satan tezgâhlar hemen dikkatimi çekmişti. Dağlardan topladıkları jeolojik malzemeleri satarak geçimlerini sağlıyorlardı. Bir Avrupa ülkesinde dışarı çıkarmanın ciddi evraklara bağlı olduğu fosiller burada herkes tarafında satılıyordu. Zirve tırmanışı yapmak için yola çıktığımız İmlil kasabasından yüksek rakımlara çıkıncaya kadar patikalar üzerinde bile bu satıcıları görmüştüm.  Ellerindeki doğal değerleri farkında olmadan yok ediyorlardı. Oysa doğal olan her şey sınırlıdır ve bir gür tükeneceği unutulmamalıdır.

Tarihini, tam anımsamıyorum ama Koçarlı’da bulunan dumanlı kuvarsların değerlendirildiğinde ilçeye 4 milyon dolar kazanç getireceğini okuduğumda aklıma hemen Fas ve yine tabi ki Jeolojik mirasın korunması geldi. Bu rakamın bir bilimsel bildiride 3 milyar dolar olarak ifade edilmesi de başka bir sorun.

Dünyanın şekillendiği Jeolojik süreç süresince yer kürenin farklı katmanlarında çeşitli jeolojik olaylara bağlı olarak farklı oluşumlar meydana geldi, gelmeye de devam ediyor. Bu oluşumlar bazen milyonlarca tona ulaşan maden yatakları, bazen denizlerde yaşayan canlıların ani ölümlerine bağlı olarak oluşmuş büyük fosil yatakları bazen de albenisi olan küçük mineral oluşumları olabiliyor

Ne yazık ki fosil yatakları veya mineral yatakları kısa vadeli ticari hesaplar yüzünden toplanarak ticari amaçlar için kullanılıyor. Bu ilk aşamada sanki bölgeye para kazandırıyor gibi gözükse de aslında kısa zaman sonra talan edilen yatakların bölgeye bir yarayı kalmıyor. Doğal değerlerimiz küçük vadeli ve kısa zamanda para getiren ama sonrası olmayan projeler yüzünden yok ediliyor.  Bu tür projeleri yapan yöneticilerin neredeyse tümü de bu tür projeler iyi niyetle yapıyor. Çünkü bunların sürdürülebilir kalkınma için önemli değerler olduğunu farkında değiller. Ne yazık ki farkında olanlar da bunları yöneticilere anlatmak yerine kısa vadede çok para getirecek ama sonrası hüsranla bitecek kısa vadeli projeler sunuyorlar. Oysa burada yapılacak bir jeoturizm projesiyle hem bölgeye katkısı olacak müzeler kazandırılabilir hem de bölgenin sürdürülebilir anlamda uzun vadeli gelirler elde etmesine sağlanabilir. Tüm dünya artık bu tür koruma amaçlı çalışmaları daha çok öne çıkarmaya başladı. Çünkü bu tür projelerde kaynak asla bitmiyor ve gelirler sürekli oluyor. Bu arada araya kuvars ile ilgili basit birkaç bilgi sıkıştırmakta da fayda var diye düşünüyorum.

Kuvars çoğunlukla magmatik kayaçların bünyesinde bulunan bir silikat mineralidir.  Sertliği 7 olan kuvars magmatik kayaçların yoğun olduğu bölgelerde kırık ve çatlaklara sızan silisçe zengin eriyiklerin burada kendi fizikokimyasal koşullarında kristalleşmeleri sonucunda oluşur. Mor’dan (ametist) duman rengine kadar farklı renklerde olabiliyor.  Dumanlı kuvars rengini gama ışımasına ve kristal kafes içindeki alüminyum safsızlıklarına borçlu. Mineralleri sertliklerine göre 1-10 arasında sınıflandırıyoruz. Elmasın sertliğini 10 olduğu düşünülürse kuvarsın nasıl sert bir mineral olduğu ortaya çıkıyor. Ancak elmas veya topaz kadar değerli değil. Daha çok süs taşı olarak kullanılıyor.

Koçarlı jeolojisi gereği kuvars oluşumları için ideal kayaç türlerine sahip. Bu kayaç türlerinin çatlaklarına yerleşen silisçe zengin çözeltiler kuvars için ideal fizikokimyasal şartlar oluştuğunda kristal yapıya dönüşüyor. Devreye yukarıda anlattığım bazı kimyasal olaylar da girince ortaya olağanüstü kristal yapıları çıkıyor.

Daha önceki yazılarımda bu tür oluşumların neden korunması gerektiğini detaylı olarak açıklamıştım. Bu jeolojik oluşumlar korunması gereken önemli Jeoturizm öğeleridir.  Bu kuvarsları toplayarak atölyelerde yüzük, kolye gibi süs öğeleri yapmak veya kristal olarak satmak kısa zamanda belki biraz gelir getirebilir. Ancak zamanda doğadan gelen kuvarslar azalmaya başlayacak ve yatırımlar kısa süre içinde atıl kalacak.

Oysa doğa merkezli yapılacak projelerle Koçarlı’daki dumanlı kuvars oluşumları,  süresiz olarak bölgeye ekonomik katkıda bulunabilirler.  Aydın’da yapılacak bir jeoturizm çalıştayı tüm bu projelerin tartışılacağı ve projelerin geliştirileceği bir çalışmanın başlangıcı olabilir

Haber: YG