Geçmişinde birçok medeniyete ev sahipliği yapan Aydın’ın tarihi, kent genelindeki eski yapıların duvarlarında saklanırken, görenlere adeta göz kırpıyor.
Doğal güzellikleri ve ören yerleri ile dikkatleri üzerine çeken Aydın’ın sokaklarında da adeta tarih fışkırıyor. Merkez ilçe Efeler başta olmak üzere Aydın’ın birçok ilçesi tarih ile iç içe yaşarken, tarihi yapı taşlar sokaklardaki eski yapılarda görenlere göz kırpıyor. Tralleis Antik Kenti’ne sırtını dayayan Kemer, Mesudiye ve Köprülü-Veysipaşa mahallelerinde bulunan tarihi evler, dönemin ustalığı ile dikkat çekerken Aydın tarihinin sırlarını da duvarlarında saklıyor. Duvarlarının yapım aşamasında Tralleis’ten getirilen tarihi eser niteliğindeki taş bloklar kullanılırken, günümüze kadar uzanan evlerin duvarlarında tarihi motifleri de görmek mümkün.
Tralleis’in Aydın tarihinde iz bırakan ender yerlerden birisi olduğunu ifade eden Aydın Eski Eserleri Sevenler Derneği Başkanı Mehmet Özçakır; “Aydın’ın tarihi yapı taşları ilimizin tarihi yapılarında gizli. Bilindiği üzere antik kentimiz Tralleis, Aydın tarihinde iz bırakmış ender ören yerlerinden birisidir. Dolayısıyla buradaki yapı taşlarının bir çoğu şehrin dört bir tarafına dağılmış. Özellikle camii inşaatlarında Tralleis’ten getirilen kesme blokların kullanıldığını biliyoruz. Bunların yanı sıra yine o devirde tarihi eser ve niteliği gözetilmeden birçok binanın duvarlarında bu hazır bloklar kullanılmıştır. Özellikle Köprülü-Veysipaşa Mahallesi’nde bulunan birçok tarihi yapılardaki binanın duvarında, motifleri ve süsleri olan tarihi bezeme blok taşlar göze çarpar. Yine Aydın’ın şehir surları olarak bilinen Tabakhane Deresi’ne bakan tarafta eski bir Yunan yazıtı olduğunu bildiğimiz taş blok, duvarların arasında taşıyıcılık görevi yapıyor hem de o tarihten bu yana devşirme bir malzeme olarak kullanılıyor. Maalesef bu tarihi eser niteliği olan bloklar da dönemin ustaları tarafından hoyratça kullanılmış. Bu taşları bugün için yerinden kaldırmak güç ve zor olabilir ama tarihimizin içinde yer alan böylesine ender eserlerin mutlaka korunması veya bir yerlerde sergilenmesi Aydın’ın tanıtımı için çok iyi ve yerinde olacaktır” dedi.
Vatandaşları tarihi eserlere karşı duyarlı olmaya davet eden Özçakır; “Köprülü-Veysipaşa, Mesudiye ve Kemer mahallelerine uzanan eğimli sırtlar bilindiği üzere Tralleis Antik Kenti’nin nekropol olarak bilinen mezarlığıdır. Bu yol üzerinde yapılan kazılar ve inşaatlarda çeşitli dehlizler, lahitler, mezarlar çıktığı da bilinmektedir. Bu bölgelerde yaşayan vatandaşlarımızın da bu tarihi eserlere karşı duyarlı olmasını bekliyoruz. Aydın’ın yetkililerinin de bu konuda harekete geçmesini bekliyoruz” dedi.
“Aşağıya bakanın başını döndürüyor”
Evliya Çelebi’nin “baş döndürücü” olarak nitelendirdiği dış surlarının dönemin korunaklı bölgesi olduğunu ifade eden Özçakır; “Eski Yunanca yazıların olduğu bu bölge, Aydın Tralleis Antik Kenti’nin eski haritalarında belirlenebildiği kadarıyla şehrin dış surları olarak bilinen korunaklı bir yerdir. 1994 yılından sonra dönemin belediye başkanı tarafından bazı bölgelerindeki taşlar yenilenmiş, bir restoreye tabi tutulmuştur. Evliya Çelebi, Aydın’a geldiği yıllarda gördüğü bu duvarları ‘Aydın’da öyle bir yüksek duvarlar var ki, aşağıya baktığınızda başınız döner’ diyerek betimlemiştir. Tabakhane Deresi antik çağdaki adıyla Eudon Deresi, o zamanlar şu anki Adliye binasının oradan aşağıya bakıldığında korkunç bir yükseklikle insanların gerçekten başını döndürdüğü bir yer olarak biliniyor” dedi.